Eski Türkçe Tıp Yazmalarında Cilt Hastalıkları Tedavisi

 Dr. Mahmut Tokaç

14-16. yüzyıllarda yazılmış Türkçe tıp yazmalarında (Yâdigâr-ı İbn-i Şerif, Tervihü’l-Ervah, Edviye-i Müfrede, Müntehab-ı Şifa, Haza’inü’s-Sa’adat, Menafi’u’n-Nas, Cerrahiyetü’l-Haniyye, Müfredat-ı İbn-i Baytar Tercemesi, Mücerreb-name, Tuhfe-i Muradî, Tuhfe-i Mübarizî, Kitab-ı Kamilü’s-Sınaa fi’ilmü’t-Tıbb, Kemaliye, Kitabü’l-Müntehab fi’t-Tıb), “kurdeşen”, “giciyik”, “uyuz”, “temriye”, “konak” gibi kaşıntılı cilt hastalıkları için önerilen tedavi yöntemlerinden özetler

Yâdigâr’a göre, kızıl renkli kaşıntılarda koruk suyu, cevav, demir hindi, erik ve zerdali suyu içirilmesi, kan alınıp tabiatın yemiş sularıyla telyin edilmesi (yumuşatılması), ekşi ayran, nar suyu ve kurs-u kafur verilmesi faydalıdır. “Hasef” adı verilen küçük ve ağrılı sivilceler için de kan alınıp matbuh-ı helile ve saf-ı tere (şahtere) ile ishal ettirildikten sonra hamamda yaş kişnic suyu, sirke, gülsuyu ve gülyağıyla sürülmesi tavsiye edilir. Ayrıca, mersin kaynatılıp suyu sirke ve gülsuyu ile sürülürse iyi gelir. Dayanabilene, soğuk su ile yıkandıktan sonra sirke ve gülsuyu sürülebileceği belirtilir. Bu durumda soğuk yiyecekler yenmesi tavsiye edilir.

Tervihü’l-Ervah’a göre, her sabah cüllab (gülsuyu) ve kasni tohumu içmek ve kan aldırmak tavsiye edilir. Bakla veya arpa unu, sirke ve aş suyu ile merhem edilip kavun tohumu katılır, terleyinceye kadar hamamda oturulur ve vücut ovulur.

Edviye-i Müfrede’ye göre, “giciyik” (kaşıntı) ve “uyuz”un ilacı kan aldırmaktır. Habb-ı sabır, sarı helile, günlük ve sakız ile tabiatı yürütmek gerekir. Gıdası, ak ekmek ve lâtif et olmalıdır. Hamamdan ve süciden (şaraptan) sakınılmalıdır. Ama tenkıye-i bedenden sonra hamama çokça gidilmelidir.

Müntehab-ı Şifa’ya göre, “sürük” (keçi uyuzu) tedavisinde kabak çekirdeğinin içi ve kükürt beraber tartılır, yumuşak dövülür, elenir ve kuyrukyağıyla karıştırılır. Kolun dirsekten aşağısı yıkanır ve ocağa karşı kurutulur. Bu karışım üç gece ocağa karşı sürülür. Bu yağdan biraz iki ayaya alınıp ayalar birbirine kapatılarak uyunursa faydalı olur.

Müntehab-ı-Şifa’ya göre, “uyuz”u gideren tecrübe edilmiş bir merhem: mürdeseng yumuşak dövülüp elenir, havana konulur, üzerine zeytinyağı konarak mürdeseng hallolana kadar ezilir, azar azar sirke damlatılarak karıştırılır, sirke tamamen yedirildikten sonra tekrar sirke konur, aynı şekilde halledilir. Hacet vaktinde (gerektiğinde) hamamdan sonra bu merhem uyuza sürülürse faydalı olur. Her gün 20 dirhem şehterec suyu, 14 dirhem hıyarşenber içi ile ezilip 5 dirhem bademyağı katılıp içirilirse şifa bulunur.

Haza’inü’s-Sa’adat’ın hamamlardan bahseden sekizinci bâbında, kaplıcada yıkanmanın “giciyik” ve “uyuz”a iyi geldiği belirtilir.

Müntehab-ı Şifa ve Menafi’u’n-Nas’a göre, söğüt ağacı külü sirke ile karıştırılıp “temriye”ye sürülürse iyi gelir.

Tervihü’l-Ervah’da “kuba” (temriye) için başlangıçta kan alınması tavsiye edilir. Matbuh-ı fesimun (eftimun), matbuh-ı helilec, türbüd, sarı helile, sabır, sirke, gülyağı, badem, keçiyağı, benefşe, şenhıyar tohumu ile tedavi edileceği belirtilir.

Cerrahiyetü’l-Haniyye ve Menafi’u’n-Nas’da “temriye” için kan alınması tavsiye edilir.

Müntehab-ı Şifa’ya göre, zerdeçup, nar kabı, mürdeseng ve kına otlarının kart olmayanları yumuşak dövülüp elenir, gülyağı ve sirke ile karıştırılıp sürülürse küçük çocukların başında olan konağa iyi gelir.

Değişik eserlerde şu devalar önerilmiştir:
Bakla ve haşhaş tohumu dövülür, sirke ile bir gece bekletilip hamamda sürülürse şifa olur.
Yaban yarpuzu kaynatılıp suyu ile yıkanılırsa uyuzu giderir.
Lebede tohumu suyu giciyiğe sürülürse iyi gelir.
Güyegü otu (güvey otu, damat otu, sa’ter) kaynatılıp suyu hamamda sürülürse giciyiği giderir.
Dağ üzümü (mevizec) dövülür, zeytinyağına katılıp uyuza sürülürse iyi gelir.
Ağu ağacı dövülür, yaseminyağı ile karıştırılıp sürülürse giciyiği giderir.
Nilüfer, sirke ile dürtülürse uyuz ve giciyiği tedavi eder.
Benefşeyağı birkaç gün giciyiğe sürülürse iyi gelir.
Badrenbuya (oğul otu, melisa, tatranbu) ıssı ve kurudur, uyuza yarar.
Gülyağı, soğuk su ve çok az sirke ile karıştırılıp sürülürse giciyik ve uyuzu giderir.