Tabib İbn-İ Şerif’in 'Yâdigâr' Kitabına Göre Sağlığı Etkileyen Altı Unsur

Prof.Dr. Ayten Altıntaş

İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Tıp Tarihi ve Etik Anabilim Dalı

Osmanlı Devletinde 15. yüzyılda yaşayan önemli hekimlerden İbn-i Şerif, 1425 yıllarında yazmış olduğu tıp kitabına Yâdigârismini vermişti. Bu eserin önemi, hekim olmayanların dahi anlayacakları, faydalanacakları bilgileri özet bir şekilde vermesi ve kolay anlaşılır, sade, güzel bir Türkçe ile yazılmasından kaynaklanmaktadır. Bu sebeple Osmanlı Devletinde klasik tıbbın uygulandığı uzun dönem boyunca aranılan bir kitap olmuş, çok okunmuş ve çoğaltılmıştır. Bugüne kalan pek çok nüshasının olması bunu göstermektedir.

Yâdigâr’ın girişi sağlığın korunması ile ilgili temel bilgileri içerir. Buna göre, sağlığı etkileyen altı unsur (esbab-ı sitte-i zarure) şunlardır:

1. Hava (Mevsimler, yaşanan yerler, giyim kuşam)

2. Yeme-içme (Gıdalar, devalar, sular ve içecekler)

3. Zararlı maddelerden arınma (Vücuda zarar veren maddelerden kurtulma, temizlenme)

A. Vücudun doğal atılım yollarıyla temizlenmesi

a. Kusmak

b. İdrar yapmak

c. Terlemek

d. Burun akıntısı

e. Salya

f. Cinsel münasebet

B. Kendi yardımımızla zararlı maddelerden kurtulmak

a. Müshiller

b. Fitil ve lavman

c. Kusturmak

d. Kan aldırmak (Fasd ve hacamat)

e. Banyo ve hamam

4. Hareket (spor yapmak) ve istirahat

5. Uyku

6. Duygu durumu (Ruhsal durum, araz-ı nefsaniye)

İbn-i Şerif, kitabında “Bilinmelidir ki hastalık ve sağlığın esası bu altı sebeptir” der ve ayrıntılı bilgi verir.

“Yâdigâr”, Merkez Efendi ve Halk Hekimliği Derneği tarafından, 9-31 Mayıs 2003 tarihlerinde yapılan 4. Merkez Efendi Geleneksel Tıp Günleri anısına bastırılmıştır.