Zeytinburnu Tıbbi Bitkiler Bahçesi

Türkiye'nin ilk tıbbi bitkiler bahçesi
ekosistemimizin farkına varmak için fırsat sunuyor..

Kimyasal katkısız yetişen 700'ü aşkın tıbbi bitki,
sera, herbarium, laboratuar..

Sağlık Çevre Okulu, staj imkanı, yayınlar,
tez-proje ve kurum destekleri..

Geçmişle bugünü buluşturan
geleneksel tıp festivali..

Biyoçeşitliliğin korunup geliştirilmesine,
tıbbi bitkilerin etkin ve güvenli kullanımına katkı..

Prof.Dr. Abdülkerim Alpınar

 

Bitkilerin beslenme ve tedavi amacıyla kullanılmasıyla başlayan bitki – insan ilişkisi zamanla çeşitlenmiş ve elde edilen bilgilerin sözlü veya yazılı olarak nesilden nesile aktarılmasıyla da toplumlarda zamanla, bir ‘botanik kültürü’ oluşmuştur. Işte bu gelenekselleşmiş botanik kültürlerinin incelenmesi, Grekçe’de “halk” anlamına gelen “ethnos” ve “bitki” anlamına gelen “botane” veya “botanikos” sözcüklerinden oluşmuş ‘etnobotanik’ bilim dalının ana konusunu oluşturur. 

İnsanlık tarihi boyunca hastalıkların tedavisinde öncelikle bitkilerden yararlanılmıştır. Asur kralı Assurbanipal’in (MÖ 668-626) kitaplığındaki kil tabletlerden 800 tanesinde, MÖ 3000-700 yılları arasında, Ortadoğu’da kullanılmış bitkilerle ilgili bilgiler yeralmaktadır. Bu tabletlerde, aralarında adamotu, badem, haşhaş, meyan, nar, papatya, safran ve üzümün bulunduğu 250 bitkiden söz edilmektedir. Bugün de Dünya Sağlık Örgütü (WHO), gelişmekte olan ülkelerde halkın yaklaşık % 80’inin, önemli bir bölümü bitkisel tedaviden oluşan “geleneksel tıp” (ortodoks olmayan tıp, alternatif tıp, folklorik tıp, halk tıbbı, halk hekimliği) bilgilerini kullandığını bildirmektedir.

19. yy dan itibaren kimyanın gelişmesi sonucu, önce bitkilerdeki etken maddeler saf olarak elde edilmeye ardından sentez yoluyla hazırlanmaya başlanmış, bunun sonucunda  bitkilerin tedavi alanındaki önemi giderek azalmıştır. Bu arada sentetik ilaçların önemli yan etkileri ortaya çıkmıştır. Sentetik ilaçlara alternatif oluşturabilecek veya onları tamamlayabilecek maddeleri insanlığın hizmetine sunmak, geleneksel botanik kültürlerinde yeralan bitkileri ayrıntılı olarak incelemekle mümkündür. Bu nedenle, özellikle son yıllarda, geleneksel tıpta kullanılan bitkiler modern yöntemlerin ışığında taranmakta ve sonuçlar değerlendirilmektedir. Bugün dünyada 20 bin civarındaki bitki türünden elde edilen 400 bitki kökenli maddenin 120 tanesi etnobotanik araştırmalarla belirlenmiştir. Buna karşılık, kullanılmakta olan 35 - 70 bin türün çoğu henüz araştırılmamıştır. Tıpta kullanılabileceklerin yanısıra gıda bitkilerine alternatif oluşturabilecek yabanî bitkilerin belirlenmesi, yakın türler arasında gen aktarımı ile kültür bitkilerinde verimin ve kalitenin arttırılması ve hastalıklara dayanıklı türlerin bulunmasında da etnobotanik araştırmalardan yararlanılmaktadır. Boyamada, alet yapımında veya inşaat işlerinde kullanılan, çeşitli inanışlara veya hikayelere konu olan, kısacası, bitki-insan ilişkisinde rol oynayan tüm bitkilerin bilimsel olarak değerlendirilmesinde de etnobotanik araştırmalardan yararlanılır.

Zengin bir bitki örtüsüne sahip olması ve başka hiçbir ülkede yetişmeyen çok sayıda bitki türü bulunması, Türkiye’yi floristik ve etnobotanik açıdan ilginç kılmaktadır. Birçok uygarlığa ev sahipliği yapmış ülkemizde bitki-insan ilişkisi yönünden büyük bir birikim vardır. Cumhuriyetin ilanından sonra folklorik araştırmalara önem verilmiş, köy öğretmenleri görev yaptıkları yerleri tanıtan makaleler ve kitaplar yazmış, bitkilerin kullanılışları konusunda bilgiler derlemiş ve çeşitli folklorik dergilerde yayımlamışlardır.

Üniversitelerimizde geleneksel olarak kullanılan bitkilerle ilgili çalışmalar giderek artmakta, projeler ve tezler hazırlanmakta, sonuçlar rapor ve kitap halinde yayımlanmaktadır. Ancak Türkiye’de etnobotanik kaynaklarla ilgili bir bibliyografya yoktur ve araştırmacılar bu kaynaklara ulaşabilmek için kütüphane ve özel arşivlere gidip farklı konulardaki (tıp, botanik, tarım ve ormancılık, etnografya, vb.) yayınları taramak zorunda kalmaktadır. Bibliyografyaların içerdiği yayınları temin etmek zaman, emek ve para ister. Oysa özel bibliyografyalar araştırmacıların ilk başvuru yerleridir. Araştırmacılarımızın etnobotanik konusunda yapacakları çalışmalara yardımcı olmak gayesi ile ilgili yayınlara kolay ulaşılmasını sağlayacak bir “Türk Etnobotanik Veri Tabanı” hazırlanmaktadır.

Türkiye, zengin bitki kültürüne rağmen etnobotanik araştırmalar yönünden henüz yolun başındadır. Bu tabii ve kültürel mirasın değerlendirilebilmesi, konuyla ilgili tüm kaynakların derlenmesi, bilimsel araştırmalara hız verilmesi ve sonuçların yayınlanmasına bağlıdır.