5 Element Teorisi

Ergül Ergün Kirazcı, PhD

Çigong Eğitmeni ve Şiyatsu Uzmanı

Çin Tıbbı kökleri binlerce yıl öncesine dayanan, sağlığı korumanın ve desteklemenin en önemli bütüncül yollarından biridir. Temel dallarından biri olan ve ülkemizde de yaygın olarak uygulanan akupunkturun yanısıra, şiyatsu (shiatsu), çigong  (chigung) gibi sağaltım yöntemlerini içerir.

Çin Tıbbında sağaltım on ana iç organa bağlı 12 temel meridyen (enerji kanalı)  aracılığıyla yapılır (Ek1- 12 Meridyen ve Teşhis alanları). Uygulamada bazı farklılıklar olmakla birlikte, bir akupunktur uzmanı, temelde bu meridyenler üzerindeki enerji noktalarını özel iğnelerle, bir şiyatsu uzmanı bu noktaları ve bu noktaların geçtiği meridyenleri elleriyle uyararak sağaltım yapar. Çigong’ta ise nefes, duruş ve zihinsel canlandırma teknikleri içeren özel egzersizler aracılığıyla, kişi kendi kendine bu enerji kanallarını uyarır ve bedenin onarma sürecini destekler. Üç terapi de bedeni bir bütün olarak ele aldığı için geniş bir yelpazede, özellikle kronik rahatsızlıklarda etkilidir.

 Şiyatsu İngiltere’de sosyal sağlık sistemince onaylanan ve hastanelerde uygulanan 12 tamamlayıcı terapi arasındadır. 2006-2007 yıllarında, Prof. A. F. Long’un (Leeds Üniversitesi-İngiltere) Avusturya, İspanya ve İngiltere’de, şiyatsu yaptıran 948 kişi üzerinde yürüttüğü araştırmaya göre, katılımcıların %82’si sağlığının genel olarak daha iyiye gittiğini ve %71’i daha enerjik olduğunu belirtmiştir. İlaç kullanım oranındaki azalma %23’tür. Şiyatsu terapisine stres ve gerilim, sırt ve eklem ağrıları, kronik yorgunluk, sindirim ve solunum problemleri nedeniyle başvuran katılımcıların %86’sı bu problemlerin giderildiğini söylemiştir. Amerikan Milli Kütüphanesi Tıbbi Araştırmalar portalında (PubMed), çigongun kemik erimesi, kireçlenme, uyku düzensizliği, depresyon, stres, bağışıklık sistemi problemleri, yüksek tansiyon, fibromiyalji, kronik bronşit ve gastrit gibi pekçok rahatsızlıkta olumlu etkileri üzerine araştırmalar vardır.

 Çin Tıbbında amaç, insan bedenine minimum müdahale ile maksimum etkiyi yaratmaktır. İnsan bedeni kutsaldır ve kendi içinde mükemmeldir. Etkili olan ve kabul gören, yüksek teknolojiye dayanan ve bedeni dışarıdan müdahalelere bağımlı kılarak bütünlüğünü bozan yöntemler değil, bedenin kendi kaynaklarını açığa çıkarmasını destekleyen, insana bedeni ve sağlığı üzerindeki kontrolünü geri veren  yöntemlerdir.

 Çin Tıbbında evren, doğa ve insan değişim, dönüşüm üzerinden algılanır. İnsan doğayla bir bütündür. Bedenin iç döngüsünün doğanın ritmiyle sıkı bağları vardır. Bu perspektifin yapı taşlarından biri de beş element ya da beş evre kuramıdır. Bu teoriye göre varoluşun farklı karakteristik özellikleri beş evre, metal, su, ağaç, ateş ve toprak elementleri çerçevesinde incelenir. Beş element kuramı, kelimenin dar anlamıyla, maddenin bu beş elementten oluştuğunu iddia etmez. Daha çok maddeyi, evreni, doğayı, sonra da insan bedenini bu beş temel evre çerçevesinde anlamaya, sağaltmaya çalışır. Bu elementlerin, evrelerin birbiriyle ilişkilerine, birbirine dönüşümüne ve bu ilişkiler ağının bedenimizdeki organların, meridyenlerin üzerine olan etkilerine odaklanır. Ağaç evresi ilkbaharı, büyüme ve gelişmeyi; ateş evresi yazı, maksimum aktif olma halini; metal evresi sonbaharı, azalma ve içe çekilişi; su evresi kış mevsimini, dinlenmeyi, büyüme öncesi hazırlığı; toprak evresi hasat, olgunluk ve ürün toplama zamanını temsil eder (Ek2- Beş Element). Bu evreler sadece mevsimlerde değil, aynı şekilde bedenimizde de ortaya çıkar. Bu uyumu yadsır, gözardı eder, tersine bir yaşam sürmeye çalışırsak hastalıkların kapımızı çalması yakındır.

 Bedenimizdeki 12 temel meridyen, herbiri ana ve yardımcı organ/meridyen olmak üzere birer çift halinde bu beş evre içinde yer alır. Yani herbir evre bir organ çiftiyle doğrudan ilişkilidir. Tek istisna ateş evresidir. Çin Tıbbına göre ‘imparator’ kalp meridyeninin bulunduğu ateş evresinde dört enerji kanalı vardır. Bunlar kalp, incebağırsak, perikardiyum ve ‘üçlü ısıtıcı’ kanallarıdır. Toprak evresi meridyenleri dalak ve mide, metal evresi meridyenleri akciğer ve kalınbağırsak, su evresi meridyenleri böbrek ve mesane, ağaç evresi meridyenleri karaciğer ve safrakesesidir.

 Herbir evrenin bir mevsimi olduğu gibi bir iklimi, gün içinde en aktif olduğu zaman, bedende ilgili olduğu doku, beden sıvısı, tat, duyu organı ve duygu durumu vardır. Bu bilgiler bedenimizi tanımamızda, rahatsızlıklarımızın ardında yatan gerçek nedenleri anlamamızda, teşhiste ve sağaltımda önemli ipuçları sunar. Örneğin evrelerin gün içinde en aktif olduğu zaman dilimi üzerinden hareket edersek; sabah kahvaltısı yapmayan, sabahları acıkmadığını söyleyen biri dalak/mide meridyenlerinde, 15.00-19.00 arası kendini yorgun hissettiğini söyleyen biri böbrek/mesane meridyenlerinde bir dengesizlik olabileceğini düşündürür. Mevsimler üzerinden hareket edersek; bahar aylarında artan baş ağrıları, eklem rahatsızlıkları karaciğer/safrakesesi meridyenlerini dengeleme gereğini gösterebilir. Ancak tek veri üzerinden sonuca ulaşılmaz. Örneğin 15.00-19.00 arası artan, sonrasında geçen yorgunluğun, omurga rahatsızlıkları (su elementiyle ilgili doku), kışın artan bel ağrıları (su elementiyle ilgili mevsim), tuzlu tüketme ihtiyacı (su elementiyle ilgili tat) veya su tüketimindeki azlık gibi verilerle desteklenmesi gerekir. Gözlerde oluşan rahatsızlık akla ilk olarak ağaç evresini ve karaciğer/safra kesesi meridyenlerini getirse de, akciğer, böbrek veya dalak dengesizliğinin parçası da olabilir. Çin Tıbbı uzmanı sağaltıma karar vermeden önce bu verilerin yanısıra beden okuması, dil, hara (karın) veya nabızdan teşhis yöntemlerini de kullanır.

 Bu ilk teorik bilgilerden sonra, şimdi Bahçedeki ağaçların altında, omurgamızı, akciğerlerimizi ve genel olarak tüm bedenimizi destekleyici, masabaşı iş yapanları rahatlatıcı çigong ve kendi kendine şiyatsu uygulamaları yapacağız.