Türkiye’deki Arı Biyoçeşitliliği ve Tarım
Fatih Dikmen
Dr. Öğr. Üyesi, Entomolog
Dünyadaki yaklaşık 370.000 bitki türünün yaklaşık 300.000'ini çiçekli bitkiler (angiospermler) oluşturmaktadır. Çiçekli bitkilerin yaklaşık %85'i çapraz tozlaşma ile ürerler ve bunun için genellikle bir tozlaştırıcıya ihtiyaç duyarlar. Tarımda yaygın olarak üretilen 115 bitkiden 87'si tozlaşırıcılara bağımlıdır. Tozlaştırıclar arasında arılar önemli bir yer işgal eder. Dünyada yaklaşık 17.500 arı türü bulunur ve arılar tarımsal üretimin önemli bir bölümü için kritik rol oynar. Tozlaştırıcıların dünya ekonomisine katkısı 235 ile 577 milyar dolar arasında tahmin edilmektedir.
Türkiye çeşitli coğrafi koşulları ve iklim yapısı sayesinde yüksek bir biyoçeşitliliğe sahiptir. Bu durum tozlaştırıcı canlılar ve özellikle arılar için de geçerlidir. Ülkemizde yaklaşık 1.750 arı türü tespit edilmiştir. Bu türler arasından bal arısı, dünyanın en yaygın olarak yetiştirilen tozlaştırıcısıdır ve böcekler tarafından tozlanan bitkilerin yaklaşık %80'inin tozlaşmasında rol oynar. Ancak bütün tarım ürünleri ve iklim koşulları bal arısı için uygun değildir. Bombus arıları özellikle seralarda yaygın olarak kullanılır. Çalışmalar, bal arılarının ve bombus arılarının çeşitli tarım ürünlerinde verimi arttırdığını göstermektedir (ayçiçeği, çilek, kiraz, yonca, domates, patlıcan, biber, safran, fıstık vb.). Türkiye'de bombus arısı kullanımı özellikle seralarda domates üretiminde yaygındır ve açık alanda da kullanılabilir. Duvarcı arılar ve yaprak kesen arılar gibi diğer arı türleri de özellikle meyve bahçelerinde, sert çekirdekli meyvelerin (elma, kiraz, badem vb.) yetiştirilmesinde önemli katkılar sağlamaktadır.
Farklı arı türleri, ekosistemin sağlıklı işleyişi için hayati öneme sahiptir. ‘Tozlaşma hizmeti’ bitki çeşitliliğini ve üremesini sağlar, dolayısıyla besin zincirinin temelini oluşturur. Arılar, sadece bitkilerin değil, bitkilerle beslenen diğer canlıların da hayatta kalmasını destekler. Ancak arılar ve diğer tozlaştırıcılar günümüzde birçok problem yaşamaktadır. Özellikle şehirleşme baskısı, habitat kaybı, tarımda kullanılan pestisitler ve iklim değişimi gibi pekçok faktör arıların hem popülasyonlarını azaltmakta hem de soylarını tehdit etmektedir. Tarımın belkemiği sayılabilecek tozlaştırıcı arıların yaşadığı problemleri görmezden gelmemiz geleceğimiz açısından önemli bir risk oluşturur. Ülkemizdeki arı biyoçeşitliliği yok olmadan koruyucu önlemler almalıyız.