Plastik Torbaların İnsan ve Çevre Sağlığına Zararları
Prof.Dr. Hamdi Temel
Diyarbakır Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Müdürü
Çevre Bilincini Geliştirme Derneği Yönetim Kurulu Başkanı
Amerikan doğa koruma kuruluşlarının araştırmalarına göre dünyada yılda beşyüz milyon ila bir milyar adet arasında plastik poşet kullanılmaktadır (National Geographic News, September 2, 2003).
- Siyah poşetler genellikle, pet şişe, kova ve tıbbi atık gibi kirli malzemelerin çöplerden toplanıp işlenmesiyle üretilir; kusurları siyah renkle örtülerek tüketiciye sunulur. Renk sabitleştirmede kullanılan siyah boya bile tek başına çok tehlikeli olup kullanımı yasaklanmıştır. Ayrıca pütürlü yüzeyinde her türlü mikroorganizmanın yaşayabileceği, atıklardan yapılan poşetlerin kanserojen olma riski yüksektir. Ne yazık ki, ucuz siyah poşet, gıda satıcılarından çok tüketiciler tarafından tercih ediliyor. Tüketicilerin siyah poşet tercihinin bir nedeni “alan var, alamayan var” endişesiyle poşetteki gıdanın görünmesini istememeleridir. “Gıdayı saklayan mavi renk poşet kullanılsın” diye düşünülebilir, ancak atık malzemelerle yapılan poşetlerin mavi renkte yapılması mümkün değildir. Türk gıda kodeksine göre, atık plastik maddelerin hijyenik olmayan şekilde dönüştürülmesiyle elde edilen koyu renkli poşetlerin içinde gıda maddelerinin taşınması ve muhafaza edilmesi yasaktır. İstanbul, Ordu, İzmir, Kayseri, Kocaeli, Yalova, Antalya gibi illerde siyah poşetler yasaklanmış olup yasaklanan illerin sayısı giderek artmaktadır.
- Plastik poşetler, beyaz ya da albenili renklerde de olsalar karbon türevidir. Bu nedenle sıcaklık, gün ışığı vb. nedenlerle kimyasal değişikliklere uğrayabilirler. İnsan da karbon türevi bir varlık olduğundan doğal olarak etkileşimleri vardır.
- Plastikler ısıya çok duyarlıdır. Işık plastikte kimyasal değişikliğe yol açarak zamanla zehirli petro-polimerler oluşmasına sebep olur. Polimer maddeler yağ ile çözünüp kansorejen maddeye dönüşür. Plastik ambalajların zararı çevreye dağılarak kirletmekle sınırlı değildir. Örneğin PVC şişeler sıcak kalıplamayla yapılır. Bu işlem esnasında gaz haline dönüşen uzun zincirli klor bileşikleri sıkışarak şişe içinde kalır. Kanserojen özellik taşıyan klor gazı eser oranda da olsa çözülebilir ve yağlarda birikebilir.
- Işık altında kimyasal olarak daha küçük ve zehirli petro-polimerlere çözünen plastik poşetler, toprak ve suya geçerek toprak ve suyu zehirlerler (CNN.com/technology November 16, 2007). Bu mikroskopik zehirli parçacıklar böylece besin zincirine girerek doğal hayatın geleceğini tehdit ederler (World Wildlife Fund Report 2005). Bu durumun küresel ısınma kadar tehlikeli olduğu söylenebilir.
- Denizlere her yıl milyonlarca kilo plastik poşet atılıyor. Dünya yüzeyinin henüz plastik çöplüğüne dönüşmemiş olmasının başlıca sebeplerinden biri deniz diplerinin çöplük olarak kullanılmasıdır (U.S. National Academy of Sciences).
- Çevreye saçılan plastik poşetler birçok hayvanın ölümüne yolaçar. Plastik torbalar balina, yunus, fok gibi memeli hayvanların yanı sıra balıklar ve deniz kaplumbağaları gibi 200 farklı deniz canlısının hayatını tehdit eder (World Wildlife Fund Report 2005). Çöpten beslenen kara hayvanları ve kuşlar da tehlike altındadır. Dünya Doğa Vakfı’na göre deniz hayvanları, atılan naylon poşetleri yiyecek sanıp yedikleri için, her yıl yüz binin üzerinde balina, fok, su kaplumbağası ve kuş ya sindirim sistemleri bozularak hastalanıyor ya da ölüyor. Karada ise inekler, keçiler ve öteki hayvanlar yem ararken genellikle plastik parçalarını da yerler. Bu nedenle hayvanlar hastalanıyor hatta ölüyor.
- Kimyasal maddeler içeren naylon poşetler, özellikle siyah olanlar, sadece toprağa değil, içlerine konulan sebze ve meyveler aracılığıyla insan sağlığına da zarar verebilirler. Özellikle incir, üzüm, çilek gibi poşetle temasta olabilen meyveler bu poşetlerde taşınmamalıdır.
- Plastik poşetlerin imhası sırasında çok tehlikeli gazlar açığa çıkar. Yapılan araştırmalara göre bir yılda sadece ABD'de 12 milyon varil petrol plastik poşet yapımı için kullanılıyor. Dört kişilik bir aile yılda 1460 adet kadar poşet kullanıyor. Ortalama olarak her insan her gün bir poşet kullanıyor ve atıyor.
Plastik poşetlerin azaltılması konusunda pratik öneriler
- Daha az plastik poşet kullanılmalıdır. Haftada sadece 2 poşet daha az kullanıldığında yılda asgari 100 poşet çöpe atılmamış olur.
- Alışverişlerde bez çanta, file, tekerlekli pazar çantası veya sepet kullanılmalıdır. Bu kişi başına haftada 6, ayda 24, yılda 288, 70 yıllık bir hayat süresinde 20 bin 160 daha az poşet kullanımı demektir. Türkiye’de her beş kişiden biri plastik poşet kullanmayı bırakırsa 70 yılda 37 milyar daha az plastik poşet tüketilir.
- Daha az kese kâğıdı tüketmek için, çantaya ayrı konması gerekmeyen ürünler beraber konulmalıdır. Ayrılmak istenen ürünler için ufak bez keseler edinilmelidir.
- Alışverişlerde kullanılmış kese kâğıtları ve naylon poşetler tekrar kullanılmalıdır. Sebze, meyve, et ve balık türü yiyecekler paketlenmiş halde alınmamalı, cam şişe içerisindeki içecekler tercih edilmelidir. Plastik poşetlerde satılan ürünleri satın almaktan kaçınmalıdır.
- Naylon poşet ve kese kâğıtlarının geri dönüşümü sağlanmalıdır.
- Çöp poşeti satın almak yerine artakalmış plastik poşetler çöp poşeti olarak kullanılmalıdır. Bir ton plastik poşet tekrar kullanıldığında 11 fıçı benzine denk enerji tasarruf edilmektedir.
- Plastik alışveriş poşetleri, petrol türevi bir termoplastik olan polietilen mamulüdür. Daha az plastik poşet kullanımı, daha az dışa bağımlılık demektir. Çin, sadece poşetleri paralı yapmakla, her yıl 37 milyon fıçı petrol tasarruf etmektedir.
- Apartman yöneticileri, geri dönüşüm kutuları koyarak, naylon ve plastik türevi maddeleri toplayıp satabilirler. Apartmanlarına az da olsa maddi gelir sağlayabilir, çevre kirliliğini önlemeye katkı yapabilirler.
- Çöpten plastik ürünleri toplayanların mikrop kapma risklerini azaltmak ve daha kolay toplamalarını sağlamak için plastik ürünler diğer atıklardan ayrı torbalanarak atılmalıdır.
