Zeytinburnu Tıbbi Bitkiler Bahçesi

Türkiye'nin ilk tıbbi bitkiler bahçesi
ekosistemimizin farkına varmak için fırsat sunuyor..

Kimyasal katkısız yetişen 700'ü aşkın tıbbi bitki,
sera, herbarium, laboratuar..

Sağlık Çevre Okulu, staj imkanı, yayınlar,
tez-proje ve kurum destekleri..

Geçmişle bugünü buluşturan
geleneksel tıp festivali..

Biyoçeşitliliğin korunup geliştirilmesine,
tıbbi bitkilerin etkin ve güvenli kullanımına katkı..

Prof.Dr. Gül Cevahir Öz

İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi
Biyoloji Bölümü Botanik Anabilim Dalı 


Biyoteknoloji, genetik ve moleküler DNA teknikleriyle canlıların genetik haritalarını çıkartmak, çoğaltmak, ıslah etmek, değiştirmek, geliştirmek, yeni ve az bulunan ürünleri yine canlılara (organizma, hücre ve dokulara) ürettirmek veya bunları daha fazla elde etmek için kullanılan teknolojilerin tümüdür. 

Kamuoyunda biyoteknoloji sadece GDO'dan ibaret gibi anlaşılmaya başlanmıştır ve GDO karşıtlığı biyoteknoloji karşıtlığına dönüşmek üzeredir. Halbuki GDO'lar biyoteknoloji ile gerçekleştirilen işlemlerden sadece biridir. 

Mikroorganizmalarca sütün yoğurt ve peynire dönüştürülmesi, sirke yapımı geleneksel biyoteknolojik işlemlerdir.

Biyoteknolojik yöntemlerle üretilebilecek bazı ürünler:

  • Süt ürünleri
  • Ekmek, sirke, limon tuzu, alkol ve aseton gibi mayaların ürünleri
  • Penisilin ve türevleri
  • Virüs aşıları
  • Aerobik su arıtımı
  • Deterjanlar için leke çıkarıcı olan enzimler
  • Biyogaz üretimi
  • Hayvan aşıları
  • İnsan insülini
  • Büyüme hormonları

 Bitki biyoteknolojisinin uygulama alanları:

  • Bitki doku kültürleri
  • Moleküler uygulamalar
  • Genetik mühendisliği

 

Bitkilerin ve hücrelerin çoğaltılması doku kültürüyle, bunların genetik özelliklerinin araştırılması genetik mühendisliğiyle, özelliklerinin değiştirilmesi veya geliştirilmesi de her iki tekniğin birlikte uygulanmasıyla veya bitki ıslahı teknikleriyle yapılmaktadır. 

 

Bitki doku kültürleri
Aseptik şartlarda yapay bir besin ortamında hücre, doku veya organ gibi bitki kısımlarından (eksplant) kontrollu çevre koşullarında yeni doku, bitki veya bitkisel ürünlerin üretilmesidir. Yeni çeşit geliştirmek ve mevcut çeşitlerde genetik varyabilite oluşturmak, kaybolmakta olan türleri korumak ve çoğaltılması zor olan türleri üretmek için rutin olarak uygulanmaktadır.

 

Bitki ıslahı
Bitkilerin genetik yapılarındaki ve doğal yayılışlarındaki varyasyonlardan yararlanılarak kalıtım yoluyla istenilen özelliklere sahip yeni bitkiler elde edilmesine ‘bitki ıslahı’ denir.

Klasik bitki ıslahı yöntemleri, insanlığın temel besin maddesini oluşturan pekçok kültür bitkisinin üretiminde uygulanmaktadır. Örneğin günümüzde öğütülerek un halinde tüketilen buğday tanesinin fındık gibi kabuklu olduğu, yapılan klasik ıslah çalışmalarıyla günümüzdeki halini aldığı ve fındıksı yapının kaybolduğu bilinmektedir.

Biyoteknolojik ıslahta klasik ıslaha ek olarak seleksiyon, mutasyon, melezleme ile çeşitli moleküler yöntemler kullanılır. Böylece hastalıklara, zararlılara, abiyotik streslere dayanıklı, herbisitlere toleranslı, hasat sonrası muhafazalı, besin kalitesi değişmiş ürünler elde edilir.

 

Genetik mühendisliği
Genetik mühendisliği, biyoteknoloji uygulaması içeren çalışmaları kapsar. Temelini DNA molekülü oluşturur. Bazı canlılarda faydalı işlevleri olan genler basit yapılı canlılara yüklenerek ürünlerinden yararlanılır. Şeker hastalığında kullanılan insülin hormonunu kodlayan geni bir bakteriye aktararak bakteriye bu hormonu ürettirmek veya mikroorganizmalarla çeşitli enzimler, ilaç hammaddeleri, aşılar ve biyoetanol üretmek bu yöntemlerdendir.

Tarımda elde edilen transgenik ürünlerle tarımsal ilaç kullanımını azaltma, verimliliği ve besin değerini arttırma, bitkilere uzun ömür kazandırma, uygun olmayan iklim ve çevre şartlarına uydurma, sanayiye yönelik ürün üretebilme mümkün olmaktadır.

 

GDO
Gen teknolojisi kullanarak doğal süreçlerle elde edilmesi mümkün olmayan yeni özellikler kazandırılmış organizmalara Genetik Yapısı Değiştirilmiş Organizma (GDO) denir.

Dünyada GDO’lu ürün grupları:                                                   

  • Sucuk, salam, sosis, köfte, hamburger, et suyu tabletleri, balık  
  • Soya
  • Yumurta
  • Fındık, fıstık ezmesi
  • Süt, süt tozu ve süt ürünleri
  • Mamalar
  • Tahıllar, baklagiller ve makarnalar
  • Kahvaltılık gevrekler
  • Fırınlanmış gıdalar
  • Dondurulmuş gıdalar
  • Hazır çorba, sos ve konserveler
  • Çeşniler
  • Atıştırmalık gıdalar ve çerezler
  • Şeker, çikolata ve tatlandırıcılar
  • Sodalar, meyve suları ve diğer içecekler
  • Mısırdan elde edilen nişasta bazlı şekerle üretilen ürünler

Dünyada bir milyar insanın aç olması, tarım ürünlerinde yüksek kaliteye ihtiyaç duyulması ve hızlı üretim sağlanması, GDO’lu üretimden yüksek miktarda kar elde edenlerin sığındıkları nedenlerdir. Ancak dünya nüfusuna yetecek kadar gıda üretimi yapılmaktadır. Asıl problem bu gıdaların adil dağıtılmamasıdır.

Müslümanlar ve Museviler domuz eti ve türevlerini tüketmedikleri için domuz geni karıştırılmış ürünlerden de yemek istemeyeceklerdir.  Ayrıca bazı böcek ve hayvan genlerinin kullanıldığı ürünlere karşı da hassastırlar. Vejeteryanlar ise hayvansal gen içeren bitkisel ürünleri tüketmek istemeyecektir. Bu durumda GDO’lu ürünlerin etiketlerinde gerekli bilgilerin doğru ve açık bir şekilde verilmesi bir insanlık görevidir.

 

Kaynaklar
Demir A, Seyis F, Kurt O. Genetik Yapısı Değitirilmiş Organizmalar: I. Bitkiler, J. of Fac. of Agric., OMU, 2006,21(2): 249-260 

Rensburg JBC. First report of field resistance by the stem borer, Busseola fusca Fullerto Bt-transgenic maize, S. Afr. J. Plant Soil 2007, 24(3)

http://4uzbk.sdu.edu.tr/4UZBK/POSTER/HBP/4UZBKP_039.pdf 

http://www.akuademi.net/USG/USG2007/B/b13.pdf 

Özcan S, Gürel E, Babaoğlu M. 2003. Bitki Biyoteknolojisi: Genetik Mühendisliği ve Uygulamaları. Selçuk Üniversitesi Vakfı Yayınları

Yorulmaz S, Ay R. Genetiği Değistirilmiş Organizmaların (GDO) Entomoloji Alanındaki Uygulama Olanakları, Süleyman Demirel Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi 1(2):53-59, 2006.

Höfte H, Whiteley HR. Insecticidal crystal proteins of Bacillus thuringiensis, Microbiol. Rev., 53(2), 242-255, 1989.

Macrae TC, Baur ME, Boethelb DJ, Fitzpatrickb BJ, Gaof A, Gamundic JC, Harrison LA, Kabuye VT, Mcphersond RM, Miklos JA, Paradise MS, Toedebusch AS, Viegas A. Laboratory and Field Evaluations of Transgenic Soybean Exhibiting High-Dose Expression of a Synthetic Bacillus thuringiensis cry1A Gene for Control of Lepidoptera, Journal of Economic Entomology 98(2):577-587. 2005