Çevrenin Biyolojik Etmenlerle Temizlenmesi

Tuğçe Ağba

Uzman Biyolog, Zeytinburnu Tıbbi Bitkiler Bahçesi 

Kirlenmiş çevreyi temizlemek için ümit verici tekniklerden biri,  mikroorganizmalar kullanarak zehirli atıkları zararsız hale dönüştürmektir. ‘Biyoremediasyon’ (biyoiyileştirme) adı verilen bu yöntemde mikroorganizmalar DDT, TNT, PCB vb. maddeleri toksik olmayan bileşiklere çevirebilmektedir. İlk olarak petrol ürünlerini ve hidrokarbonları dönüştürmek için kullanılan yöntem, açık sulardaki petrol sızıntıları, benzin ve mazot kirlilikleri ve toprak kirliliğine neden olan tankların temizlenmesinde çok etkilidir. Birçok ülkede atık suların ve yeraltı sularının temizlenmesi için bu yöntem kullanılmaktadır. Özellikle gıda, kağıt vb. endüstriler için çok uygundur.  Kullanılan mikroorganizmaların yararlı yan ürünleri dolayısıyla bazı durumlarda geri kazanım sağlamaktadır. Metan üreten bazı mikroorganizmalar buna örnektir.

Bir başka ümit verici teknik, ağır metallerle kirlenmiş alanları bitkilerle temizlemektir. Ağır metaller bitkilerde fotosentez yapamama, sararma, yaprak dökme, stoma kapanması,  hormonal dengesizlik gibi etkilere yol açabilir. “Fitoremediasyon” denilen yöntemde bitkiler bünyelerine aldıkları kirleticileri, çözünürlükleri ve hareket hızlarına göre depolayabilir ya da farklı bir organa ileterek etkisizleştirebilir. Derin köklü, hızlı büyüyen ve ağır metalleri tolere eden bitkiler fitoremediasyon için uygundur.

Besin olarak tüketilen birçok bitkinin faydadan çok zarar vermemesi için, bulunduğu toprağın kirlenmiş olup olmadığı, bitkinin herhangi bir kirleticiye maruz kalıp kalmadığı ya da diğer bitkilerle etkileşime girerek toksik madde üretip üretmediği araştırılmalıdır.  Kullanılan toprakta kimyasal ilaç veya fosfatlı gübre kullanılmamalı, kirletici tespit edilerek uygun bitki dikimleri ile zarar en aza indirilmelidir.

Fitoremediasyon için kullanılabilen bitkiler:

Pirinç - Oryza sativa: Topraktaki kadmiyum elementini kökleri ile alarak toprak üstü organlara iletir.

Su mercimeği - Lemna minor: Sıvı büyüme ortamlarındaki fazla kadmiyum, bakır, nikel elementlerini kökleri ile tutar.

Su marulu - Pistia stratiotes: Sıvı çözeltilerindeki civa elementini kökleri ile tutar.

Su sümbülü - Eichornia crassipes: Kanalizasyon ve atık suların temizlenmesinde kullanılır.

Hardal - Brassica juncea: Toprak ve sudaki krom ve sudaki çinko elementlerini temizlemede kullanılır.

 Kavak -  Populus x canadensis: Topraktaki kadmiyum, çinko, civa elementlerini kökleri ile tutar.

  Thlaspi arvense: Toprakta bulunan birçok ağır metali tutabilir.