Dikey Bitki Yetiştiriciliği

Esra Şakar

Ziraat Yüksek Mühendisi

Beton yığınlarına dönüştürülen yaşama alanları içinde, kirlilik, oksijen yetersizliği, iklim değişikliği gibi çevresel; sürekli beton yapılara bakmanın yarattığı stres faktörü, ebeveynlerin çocuk yetiştirirken doğaya hasret kalmalarının yarattığı kaygılar gibi psişik sorunlar nedeniyle yeniden yeşil alan yaratma çabaları ortaya çıkmıştır. Bireysel çabalar; evde saksıda, balkonda veya bahçede bitki yetiştirme şeklinde kendini göstermiştir. Zaman içinde teras-çatı bahçelerine daha fazla alan ayrılarak bahçe kavramı yeni bir soluk kazanmıştır. Yeşil alan alternatifleri sunan profesyonel çabaların en etkili sonuçlarından biri de Dikey Bahçeler (Vertical Gardens), yeşil duvar veya duvar bahçesi olarak adlandırılan bitkilendirilmiş cephe tasarım ve uygulamalarıdır.

Arazi kullanımı ve gelişimini aksatmadan, yapıların çatılarında, avlularında, iç ve dış duvarlarında kısacası tüm yapı kabuğunda bitkilendirme çalışmaları ile kentlerde yeşil dokuya daha çok yer verilebilmektedir. Bitkilerin yetiştirildiği yüzey dikey olduğu için bu olgu Dikey Yetiştiricilik diye tanımlanmaktadır.

Yetiştiricilik modelleri

A-Yeşil cepheler: Saksı içinde ya da toprakta yetiştirilen sarılıcı-tırmanıcı bitki türleri ile uygulanan sistemdir. Düşey yeşil sistemler arasında en kolay uygulanan gruptur.

1-Kafes sistemi ile bitkilendirme: Bina ile temasa gerek kalmadan, hafif, dayanıklı, üç boyutlu, galvanizli boya ile ömrü uzatılmış, çelik konstrüksiyon üzerine sarılıcı – tırmanıcı bitki türleri ile uygulanan yöntemdir. Yeşil duvarlar bağımsız kullanılabilir.

2-Metal çit bitkilendirme sistemi: Bina yüzeyinde yeşil bir perde veya yarı geçirgen bir yeşil doku oluşturmak için ızgara, tel veya halatlarla uygulanan yöntemdir. Hareketli ve farklı yeşil doku görünümleri elde edilebilir.

B-Yaşayan duvarlar (Biyolojik duvarlar): Duvarın altında köklenmek yerine, duvara monte edilmiş bir yetiştirme ortamı içinde büyüyen bitkilerle oluşturulmuş sistemdir.

1-Peyzaj duvarları: Duvar yüzeyinde doğal olarak gelişen veya özellikle yetiştirilen, eğimli alanlarda toprak kaymasını engelleyen, ses bariyeri işlevine sahip bitkilendirilmiş/doğal bitki gelişimi görülen duvarlardır. Bitki türleri duvar yüzeyinde düzensiz gelişen bir yapıya sahiptir ve duvar yapısına zarar verir.

2-Bitkilendirilmiş keçe duvarlar: Patrick Blanc öncülüğünde geliştirilen eşsiz bir yeşil duvar modelidir. İki katmandan oluşan bir sentetik kumaş kullanılır. Yukarıdan aşağıya damlama modeli ile besin ve su döngüsü sağlanır. Nemden yüksek oranda faydalanılır. Duvar yüzeyine zararı engellemek için koruyucu bir katman ile desteklenir. Doğrudan cephe üzerine uygulanabildiği gibi hazır bir alt konstrüksiyon üzerine de uygulanabilir.

3-Modüler yaşayan duvarlar: Çeşitli büyüklük ve formdaki saksıların bir konstrüksiyon ile yapı cephesine monte edildiği sistemdir. Modüler düzenleme nedeniyle; her saksı için bakım işlemleri kolaylıkla yapılabilir ve bozulma/kuruma meydana geldiğinde bitki değiştirilir. 

Tasarım prensipleri

• · Bitkilendirme tasarımına başlamadan önce rüzgar, sıcaklık, nem oranı ve güneşlenme süresi gibi çevresel etmenler iyi değerlendirilmelidir. Özellikle rüzgar çok önemlidir. Bitkiler, havadaki nemi absorbe edebilmelidir. Şiddetli rüzgar havadaki nem oranını azaltır.
• · Bitkilendirme yapılacak duvarın yönü, güneşlenme süresi ve kalitesine etki edeceği için bitki seçiminde dikkate alınması gereken önemli bir kriterdir.
• · Bitkilendirme yapılacak yüzeyin bitki yetiştirmeye uygun olup olmadığı, kar, rüzgar yükü ve bitkilendirme sonrasında oluşabilecek yükü taşıyıp taşıyamayacağı dikkate alınmalıdır.
• · Bitki seçimi çevresel etmenlere ve tasarımın modeline uygun seçilmelidir (yaşayan duvar/yeşil cephe).

Dikey Yeşil Cepheler için tercih edilecek bitkiler;

• · Sarılıcı-tırmanıcı formda olmalı
• · Hızlı büyümeli
• · Yaprakları açısından gösterişli olmalı
• · Rüzgara karşı dayanıklı olmalı
• · Tam güneşli ya da tam gölge alanlara uyum sağlamalı
• · Herdem yeşil olmalı
• · Birden fazla bitki kullanılacaksa doku ve renk açısından uyumlu olmalı

Yaşayan Duvarlar için tercih edilecek bitki türleri;

• · Kök sistemi ince/saçak kök yapısında olmalı
• · Kök ve gövde bağlantısı güçlü olmalı
• · Rüzgara karşı dayanıklı olmalı
• · Tam güneş veya tam gölge alanlara uyum sağlamalı
• · Herdem yeşil olmalı
• · Bitki türleri doku ve renk açısından uyumlu olmalı

Dikey Yeşil Sistemlerin faydaları

• · Mekanlara görsel estetik kazandırır.
• · Binanın ömrünü uzatır.
• · Ses izolasyonu sağlar.
• · Su tasarrufu sağlar.
• · CO₂ seviyesini azaltır, O₂ ve hava kalitesini arttırır.
• · Toz ve zararlı mikroorganizmaları önler.
• · Doğal izolasyonla sıcak ve soğuk havaya karşı ısı yalıtımı ve enerji tasarrufu sağlar.
• · Bitkileri hastalık ve zararlılara karşı korur.
• · Huzurlu bir ortam yaratır ve stres seviyesini düşürür.
• · Emlak değerlerini arttırır.
• · Yaban hayatın korunmasını sağlar.
• · Kentsel Isıl Ada Etkisi’ni azaltır.
• · Yağmur suyunun hızlı yüzeysel akışını engeller.
• · Yangın çıkması durumunda zararı azaltır.