Doğanın Çocuk Gelişimi Üzerindeki Etkileri

Cihan Züleyha Aydın Özdemir
Gelişim Psikolojisi Uzmanı

Çocuk gelişiminde bütüncül yaklaşım, çocuğun (dil-bilişsel, duygusal, ince-kaba motor, vestibular, proprioseptif, öz bakım, sosyal) bütün gelişim alanlarını aynı anda geliştirmeye odaklı bir gelişim destek modeli uygulamaktır. Uygulanagelen eğitim modellerin çoğu, çocukları kısıtlı ve belli bir gelişim alanında güçlendirdiği fakat bütüncül olarak destekleyemediği için eleştirilmektedir. Çocuklarda bütüncül gelişimin desteklenememesinden kaynaklanan sıkıntılar nedeniyle kliniğe başvuruların sayısında ciddi bir artış var. Bu artış ailelerin teşhis konusunda daha bilinçli olması ile açıklanabilir. Çocuklarda bütüncül gelişimi sağlayacak eğitim modeli, çevre koşulları ve uyaranlar hakkında çok sayıda araştırma var. Fakat odaklanmamız gereken önemli soru şudur: Önceki nesilde yetişen bizler bugüne kıyasla çok az şeye sahip olmamıza rağmen bütüncül gelişim konusunda gayet iyi yollar kat ettik. Yeni nesilde eksik olan nedir?

Aslında bu sorunun cevabı o yıllarda çocuk olan herkes için açık. Bizim kendimizi var edebileceğimiz bir sokağımız vardı. Günü sokakta geçirip, yaşama dair çok kıymetli becerileri sokakta edinirdik. Bazen küser kavga eder, bazen de tadı damağımızda kalan, saatlerce süren grup oyunları oynardık. Oyuncaklarımız ağaçlar, boş arsalar, taşlar ve topraktı. Şimdi araştırmalar en önemli bütüncül gelişim desteği sunan faktörün doğa olduğunu gösteriyor. Doğadaki çocuğun yaratıcılık ve problem çözme becerileri gelişiyor. Yeşil renge maruz kalan çocuk beyinleri daha yaratıcı oyunlar kurabiliyor. Çocuklar doğanın zorlayan yanı ile baş ederken daha çok yardımlaşıyorlar. Grup oyunları doğal bir şekilde ortaya çıkıyor.

Araştırmalara göre doğaya yakın yaşamak, manzara izlemek ve doğa ile günlük temas kurmak zeka ve odaklanma üzerinde olumlu etkiler yapıyor. Doğayı okul müfredatının bir parçası olarak kullanan okulların matematik, sosyal bilimler, bilim ve sanat alanlarında diğerlerine kıyasla daha başarılı olmaları bunun bir kanıtı. Ayrıca okullarda teneffüs süresi uzun olan ülkelerin çocuklarında dikkat eksikliği ve hiperaktivite görülme oranı düşüyor.

Doğa ile temas halinde olmanın çocuk gelişimindeki faydaları sadece bilişsel alanda sınırlı kalmıyor. Bu çocukların fiziksel olarak daha aktif oldukları, beslenme konusunda daha bilinçli hareket ettikleri ve akran ilişkilerinde daha saygılı oldukları da araştırmaların bulguları arasında. Tarım faaliyetlerine katılıp, kendi yetiştirdikleri ürünlerle beslenen çocuklar hayatları boyunca daha sağlıklı beslenme eğilimleri gösteriyor. Obezitenin kontrolsüz bir şekilde artmakta olduğu günümüz dünyasında doğanın önemi daha da öne çıkıyor. Doğa uyku sorunlarına da iyi geliyor. Çocukların piknik dönüşü araçta uyuyakalmaları bunun en iyi göstergesi. Bir araştırmaya göre, evleri doğaya yakın çocukların kaygı ve depresyon yaşama ihtimali diğerlerine göre çok daha az. Doğada, sınırları genişletilmiş özgür oyun oynama fırsatı bulan çocuklar daha mutlu, daha zeki, daha sosyal ve daha sağlıklı oluyor. Doğa aynı zamanda çocukta öz disiplinin gelişmesini sağlıyor.

Doğanın çocuk gelişimindeki muazzam yerini gösteren araştırmaların da ışığında, günümüzde popüler olan (Keçem, Montessori, Reggie gibi) birçok erken çocukluk eğitim modeli doğayı müfredatlarının ayrılmaz bir parçası olarak kabul ediyorlar.

Doğanın öneminin farkında bireyler olarak çocuklarımızı bu kritik çevresel uyarandan mahrum bırakmamak için bazı önlemler almamız gerektiği ortada. Şehir ve betonla çevrili yaşantılarımızda doğayı çocuklarımızın hayatına sokabilmek için yapılabilecek birkaç şey var:

• Çocuklarımızın gününün çoğu okulda geçiyor. Doğayı müfredatlarının bir parçası olarak gören okulları tercih edebilirsiniz.
• Tatillerde onları doğa ile bütünleşebilecekleri aktivitelere yöneltebilirsiniz.
• Kendi meyve ve sebzelerini yetiştirmeleri için sahip olduğunuz kısıtlı alanları kullanabilirsiniz. Balkon yetiştiriciliği günümüzde çok ilgi gören bir aktivite.
• Bir köyünüz varsa, yaz tatillerinizi mümkün olduğunca orada geçirmeyi planlayabilirsiniz.