Kardeş Bitkiler

Merve Zengin Tınmaz
Ziraat Y.Mühendisi, Zeytinburnu Tıbbi Bitkiler Bahçesi 

Kardeş bitkiler, bitkilerin faydalı ve birbirini tamamlayıcı özelliklerinden yararlanmak amacıyla ortaya çıkmış bir sistemdir. 1900’lerden önce Çin’de uygulanmaya başlanmıştır. Kardeş bitkiler terimi 1970’lerde organik tarım uygulamaları ile bütün dünyada tekrar ortaya çıkmış ve polikültür uygulamalarda kendine yer bulmuştur.

Bitkileri ‘tamamlayıcı’ olarak değerlendirirken; gölge oluşturma, yararlı böcekleri çekme, zararlı türleri kaçırma, besin maddesi sağlama gibi özellikleri göz önüne alınmakta ve buna göre yerleşim alanları belirlenmektedir. Bu, toprağın verimli kullanılmasını ve hasat süresini uzatmayı sağlar, hastalık ve zararlılarla mücadele için gereksiz ilaç kullanımını engeller, ürün münavebesini temin eder, yabancı otları kontrol altında tutar, toprağı zenginleştirir, toprağın geçirgenliğini artırır ve sürme ihtiyacını karşılar, aynı zeminde toprağın farklı tabakalarının bir arada kullanılmasına imkan verir, toprağın nemini ve besleyiciliğini korur.

Geçmişten günümüze dek sürmüş en iyi örneklerden biri uzun yıllar boyunca Çin’de kullanılan Azolla sp. (Sivrisinek eğreltisi) türüdür. Atmosferdeki nitrojeni sabitlemek ve sulak alanda canlılara ışık blokajı sağlamak amacıyla kullanılmış, yabancı ot çıkışını engellemede oldukça başarılı bir sonuç alınmıştır.

Kardeş bitkiler alanı ekim sistemi gözetilerek iki türlü düzenlenebilmektedir; sıralı ve karışık ekim düzeni. Sıralı ekim C-A-C-B-C şeklinde giden 50-60 cm aralıklı sıralar halinde düzenlenmektedir. A sıraları bütün bir sezona yayılacak ana ürünlere (hıyar, kabak), B sıraları yılda iki ayrı ürün alınabilecek bitkilere, C sıraları kısa sürede hasat veren ve sık ürün alınabilen bitkilere (otlar ya da ana ürünlere yararı olan koruyucu bitkilere) ayrılır. C sıraları sadece ilkbaharda kullanılıp sonra boş bırakılmaktadır.

Düzenli ekimde belirlenen bu sıralar sezon boyunca değiştirilmez ve sonraki sezonda 25-30 cm kaydırılarak tekrar ekimler yapıldığında münavebede kendiliğinden gerçekleşmiş olur. Sıralara hangi ürünlerin ekileceğini belirlerken çimlenme sıcaklığı, gelişim dönemi, hasat süresi, kanopi alanı ve uyumlu türler göz önünde bulundurulur. Karışık ekim düzeninde ise dikim alanının büyüklüğüne göre bitkiler düzenlenir. Ufak alanlarda tercih edilebilecek bu sistem küçük bir saksıda dahi uygulanabilmektedir. Yetiştirilmek istenen ana ürünle beraber sarılıcı, sürünücü ve yararlı böcekleri çekici özelliktekilerden faydalanılan türler ile düzenlemeler yapılmaktadır.