Trakya Halk Tıbbında Kullanılan Tıbbi Bitkiler

Em.Doç.Dr. Nesibe Başak

Trakya Üniversitesi Fen Fakültesi Botanik Anabilim Dalı

Etnobotanik çalışmalar

Etnobotanik çalışmalarda bölge florası botanik, farmosötik botanik ve folklorik açıdan taranır. Bitki örnekleri il, ilçe ve köylere gidilerek doğadan, semt pazarlarından ve aktarlardan toplanır. Bitkilerin yöresel isimleri ve kullanılışları, bitkileri bizzat kullanan, kullananları tanıyan kişilerle konuşarak saptanır. Bitkilerin zehirli maddeler taşıyıp taşımadığı, kullanılışları ile kimyasal içerikleri arasında uygunluk olup olmadığı konusunda literatür araştırması yapılır. Uygun bitki örnekleri herbaryum kurallarına göre kurutulur, bilimsel adları saptanarak üniversite herbaryumlarına veya özel herbaryumlara konur. Bilgi formlarında bitkilerin yöresel isimleri, kullanılan kısımları, kimyasal bileşimi, bilinen kullanımları, yöresel kullanımları, hazırlanışı, karşılaştırma bilgileri yeralır.

Bitkilerin yöresel isimleri konusunda önemli bir kaynak Turhan Baytop’un ‘Türkçe Bitki Adları Sözlüğü’ dür (1997).

Uzun yıllar Anadolu florasını araştıran Peter H. Davis, İngiltere Kraliyet ailesi ve çeşitli kuruluşların desteğini alarak 1965-1988 yılları arasında 10 ciltlik ‘Flora of Turkey and the East Aegean Islands’ı yazmıştır. Onun ardından bulunan yeni bitkilerin yeraldığı 11. cilt, 2000’de Adil Güner ve arkadaşları tarafından yayınlanmıştır. Neriman Özhatay ve arkadaşları 1996 ‘da, Trakya bölgesi florasıyla ilgili 70 kadar çalışmayı gözden geçirerek, 2450 vasküler bitki türünü içeren  ‘Trakya’nın Eğrelti ve Çiçekli Bitkilerinin Listesi’ni yayınlamıştır. 

Tekirdağ’da etnobotanik çalışmalar

Emine Akalın 1998’de yayınladığı ‘Tekirdağ İli Halk İlaçları ve Gıda Olarak Kullanılan Yabani Bitkiler’ adlı çalışmada 31 familyaya ait 69 örnek toplamış, bu örneklerin 148 farklı kullanımını tespit etmiş, 32 bitkinin yöresel adını, 22 türün kullanımını ilk defa vermiştir; 91 tür ise daha önce tespit edilen kullanış bilgilerine uygunluk göstermektedir. Çalışmada Ballıbabagiller 14 örnek ile en yoğun familyayı oluşturmaktadır. Papatyagiller, maydonozgiller, gülgiller diğer ana grupları oluşturmaktadır. 16 türün gıda olarak kültürünün yapıldığı tespit edilmiştir.

Kırklareli’de etnobotanik çalışmalar

Şükran Kültür 2007’de yayınladığı ‘Medicinal Plants Used in Kırklareli Province’ adlı çalışmada 5 ilçe 110 köyden 54 familyaya ait 100 adet doğal, 26 adet kültür bitkisi toplamış, 226 bölgesel isimden 117 isim ilk kez bu çalışma ile verilmiştir. Gülgiller 22 tür, Ballıbabagiller 13 tür, Papatyagiller 12 tür, kültür bitkileri 9 tür içermektedir. Çalışmaya göre, Hypericum perforatum (binbirdelik otu, sarı kantaron) 30, Urtica dioica (ısırgan) 26, Cotinus coggyria (pamuklu sumak) 24, Achillea millefolium (civan perçemi) 23, Malva sylvestris (ebegümeci) 19 farklı kullanıma sahiptir.

Babaeski’de  etnobotanik çalışmalar

Ertan Tuzlacı ve Duygu Fatma Alparslan  2006 yılında yayınladıkları ‘Turkish Folk Medicinal Plants, Part V.’ adlı çalışmada 37 bitkinin Kırklareli örnekleri ile aynı kullanışları olduğunu, 24 bitkinin farklı kullanışları olduğunu göstermişlerdir.

Edirne’de etnobotanik çalışmalar

2007’de yayınlanan ‘Trakya Üniversitesi Ergene Havzası Çevre Düzeni Planı’ adlı çalışmada aquatik ve karasal floranın listelenebilen 900 bitkisinden 100 tanesi etnobotanik çalışmalarda yeralmaktadır. Ergene havzasında hızla artan endüstriyel çevre kirliliğinin doğadan toplanan bu bitkiler üzerindeki kimyasal etkileri düşünülerek, floranın ve gen kaynaklarının korunması için daha kapsamlı etnobotanik çalışmalar yapılmalıdır.